Đông trùng hạ thảo là gì? Phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả như thế nào?

Đông trùng hạ thảo là gì? Phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả như thế nào? là thắc mắc của nhiều người hiện nay. Đông trùng hạ thảo được xem là là tiên dược trong y học vì tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe người sử dụng. Những năm gần đây, tại Việt nam xuất hiện rất nhiều các nơi bán đồng trùng hạ thảo khiến người dùng lo lắng về độ thật giả. Để tìm hiểu kĩ hơn về đồng trùng hạ thảo là gì, tác dụng của đông trùng hạ thảo, cách phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả,…..mời các bạn cùng theo dõi thông tin trong bài viết dưới đây nhé.

1. Đông trùng hạ thảo là gì?

Người ta còn gọi Đông trùng hạ thảo là trùng thảo, hay hạ thảo đông trùng, có tên khoa học là Cordyceps sinensis (Berk) Sacc.., họ Nhục tòa khuẩn Hypocreaceae.

Đông trùng hạ thảo là một loại đông dược quý có bản chất là dạng ký sinh của loài nấm Cordyceps sinensis thuộc nhóm Ascomycetes trên cơ thể ấu trùng của một vài loài bướm trong chi Thitarodes Viette. Phần dược tính của thuốc đã được chứng minh là do các chất chiết xuất từ nấm Cordyceps sinensis.

Tên gọi “đông trùng hạ thảo” là xuất phát từ quan sát thực tế khi thấy vào mùa hè nấm Cordyceps sinensic mọc chồi từ đầu con sâu nhô lên khỏi mặt đất. Vào mùa đông thì nhìn cặp cá thể này giống con sâu (côn trùng), còn đến mùa hè thì chúng trông giống một loài thực vật (thảo mộc) hơn.

Đông trùng hạ thảo thực chất là kết quả của việc ấu trùng các loài bướm thuộc chi Thitarodes bị nấm thuộc chi Cordyceps ký sinh. Thường gặp nhất là sâu non của loài Thitarodes baimaensis hoặc Thitarodes armoricanus. Ngoài ra còn 46 loài khác thuộc chi Thitarodes cũng có thể bị Cordyceps sinensis ký sinh. Các loài nấm này phân bố rộng ở châu Á và châu Úc với trung tâm đa dạng là vùng Đông Á, đó là các cao nguyên cao hơn mặt biển từ 4.000 đến 5.000 m như: Tây Tạng, Tứ Xuyên, Thanh Hải, Cam Túc, Vân Nam…

Cơ chế xâm nhiễm của loài nấm này vào cơ thể sâu hiện giờ vẫn chưa rõ. Vào mùa đông, nấm bắt đầu ký sinh vào sâu non và làm chết sâu non vì ăn hết chất dinh dưỡng của chúng. Những con sâu này có thể đã ăn phải bào tử nấm hoặc chúng mắc bệnh nấm ký sinh từ các lỗ thở. Đến khi sợi nấm phát triển mạnh, chúng xâm nhiễm vào các mô vật chủ, sử dụng hoàn toàn các chất dinh dưỡng trong cơ thể sâu.

Đến một giai đoạn nhất định (thường là vào mùa hè ấm áp) với thời tiết thích hợp, nấm sinh ra cơ chất, rồi mọc chồi khỏi mặt đất; trong khi đó gốc thì vẫn dính liền vào đầu con sâu. Vì vậy, vị thuốc vừa có hình dạng của con sâu, vừa có sắc thái của một cái cây. Do đó người ta lấy tên Đông trùng hạ thảo để đặt cho vị thuốc này. Và hàng năm, cứ vào độ tháng 6-7, người ta đào lấy tất cả xác của con sâu và nấm, rửa sạch đất cát phơi hoặc sấy khô. Trong quá trình phơi khô, thường phun thêm rượu, rồi phơi tiếp đến khô hẳn, giúp cho vị thuốc có mùi thơm và giúp cho việc bảo quản tốt hơn.

Đông trùng hạ thảo chủ yếu tìm thấy vào mùa hè vùng núi cao trên 4.000m ở cao nguyên Thanh Tạng (Thanh Hải-Tây Tạng) và Tứ Xuyên (Trung Quốc). Tuy nhiên, hiện nay nhiều loài nấm thuộc chi Cordyceps được nuôi trồng trên quy mô công nghiệp để tinh chế các cơ chất có dược tính.

2. Thành phần của đông trùng hạ thảo

Các phân tích hoá học cho thấy trong sinh khối của đông trùng hạ thảo có 17 axít amin khác nhau, có D-mannitol, có lipit, có nhiều nguyên tố vi lượng (Al, Si, K, Na v.v..). Quan trọng hơn là trong sinh khối đông trùng hạ thảo có nhiều chất hoạt động sinh học mà các nhà khoa học đang phát hiện dần dần ra nhờ các tiến bộ của ngành hoá học các hợp chất tự nhiên.

Nhiều hoạt chất này có giá trị dược liệu cao. Trong đó phải kể đến axít cordiceptic,cordycepin, adenosin, hydroxyethyl-adenosin. Đáng chú ý hơn cả là nhóm hoạt chất HEAA ( Hydroxy-Etyl-Adenosin- Analogs). Đông trùng hạ thảo còn có chứa nhiều loại vitamin (trong 100 g đông trùng hạ thảo có 0,12 g vitamin B12; 29,19 mg vitamin A; 116,03 mg vitamin C, ngoài ra còn có vitamin B2 (riboflavin), vitamin E, vitamin K…)

3. Tác dụng dược lý của đông trùng hạ thảo

• Làm dãn cơ trơn của khí quản động vật thí nghiệm.
• Có tác dụng hạ huyết áp. Trên chó gây mê, tiêm tĩnh mạch với liều 0,1-0,5 ml,hoặc 1ml/kg trọng thể, đều thể hiện tác dụng hạ huyết áp, sau 10 phút huyết áp trở lại bình thường.
• Đối với tim cô lập của thỏ, lượng thuốc làm tăng rõ rệt lượng máu tim, với tim ếch tại chỗ và cô lập, đều làm tim đập chậm lại, nhưng sức bóp không tăng.
• Có tác đụng an thần gây ngủ.
• Ức chế ruột và tử cung cô lập.
• Ức chế trực khuẩn lao.
• Ức chế tụ cầu khuẩn và liên cầu khuẩn.
• Ức chế một số nấm ngoài da thường gặp.
• Tác dụng chống lão hóa.
• Ức chế tế bào ung thư: người ta đã dùng Đông trùng hạ thảo, với liều 15-200mg/kg thể trọng chuột nhắt đã được gây ung thư phúc mạc, cho chuột dùng liền 7 ngày, thấy rằng phế phẩm có khả năng kéo dài thời gian sống của chuột thí nghiệm so với chứng. Ngoài ra , vị thuốc còn có tác dụng ức chế tế bào ung thư vòm họng ở người.

4. Ứng dụng đông trùng hạ thảo trong chữa bệnh

Đông trùng hạ thảo đã được y học cổ truyền sử dụng từ lâu đời. Trong cuốn “bản thảo cương mục thập di”, từ thế kỷ 18, đã ghi Đông trùng hạ thảo là vị thuốc bổ, bổ tinh khí, bổ thận. Theo y học cổ truyền, Đông trùng hạ thảo, có vị ngọt, tính bình, quy vào các kinh phế, thận, có công năng bổ phế, ích thận, chỉ huyết, hóa đàm. Được ứng dụng để chữa các bệnh:

• Thận hư, hen suyễn khó thở, viêm phế quản, có thể phối hợp: Đông trùng hạ thảo 10g, tang bạch bì 8g, tiểu hồi 2g, cam thảo 4g, khoản đông hoa 6g… Dùng dưới dạng thuốc sắc, uống nhiều lần trong ngày. Cũng có thể mang dùng riêng vị thuốc, sao với rượu cho thơm, tán bột uống hàng ngay. Còn dùng trong các trường hợp ho nhiều và ho ra máu. Có thể phối hợp với bối mẫu, sa sâm, mạch môn đông, hạnh nhân sắc uống.
• Dùng trong bệnh liệt dương, di tinh, phối hợp với dâm dương hoắc, nhục thung dung… làm hoàn, uống hàng ngày.
• Dùng trong các trường hợp đau lưng, đau xương cốt, phối hợp với đỗ trọng, tục đoạn…
• Dùng chữa thần kinh suy nhược. Có thể đem chế với thức ăn: trứng gà, thịt vịt, dùng làm thuốc bổ cho người có thể tạng hư yếu, mới ốm dậy.

Vị thuốc Đông trùng hạ thảo là một vị thuốc quý, được dùng chủ yếu để chữa các bệnh phế quản: viêm phế quản mãn tính, hen suyễn, các bệnh yếu sinh lý nam. Gần đây được sử dụng làm thuốc chống lão hóa, tăng sức đề kháng của cơ thể .

Tuy nhiên, do tính chất quý hiếm của vị thuốc, nhiều người đã lạm dụng, giả mạo vị thuốc bằng cách dùng loại côn trùng có nguồn gốc khác, hoặc gia công, tạo dáng những thứ khác để làm Đông trùng hạ thảo. Do vậy, cần phân biệt để có dược liệu chính xác khi sử dụng.

5. Nhận dạng đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo khi còn sống, người ta có thể trông rõ hình con sâu, với đuôi là một cành nhỏ, mọc lá. Khi sấy khô, nó có mùi tanh như cá, đốt lên có mùi thơm. Phần “lá” hình dạng giống ngón tay, dài khoảng 4 – 11 cm do sợi nấm mọc dính liền vào đầu sâu non mà thành.

Đầu sâu non giống như con tằm, dài chừng 3–5 cm, đường kính khoảng 0,3 – 0,8 cm. Bên ngoài có màu vàng sẫm hoặc nâu vàng với khoảng 20-30 vằn khía, vằn khía ở gần đầu nhỏ hơn, đó là các “tử nang xác” nổi lên. Tử nang xác có hình trứng hay hình tròn, dài 380-550 mm đường kính 140-240 mm. Phần đầu có màu nâu đỏ, đuôi giống như đuôi con tằm, có tất cả 8 cặp chân, nhưng 4 đôi ở giữa là rõ nhất.

Chất đệm nấm hình que cong mọc ra từ mình sâu non, dài hơn sâu non một chút. Sâu non dễ bẻ gãy, ruột bên trong căng đầy, màu trắng hơi vàng; chất đệm nấm khá dai và bên trong ruột hơi rỗng, có màu trắng ngà. Khi còn non thì thân đặc, khi già thì rỗng.

Ở Việt Nam, nhân dân một số vùng núi, cũng thu hoạch các con sâu Brihaspa atrostigmella, sống trên cây chít, hay còn gọi là cây đót thysanoloena maxima O. Kuntze, họ lúa Poaceae để làm vị thuốc Đông trùng hạ thảo. Ngay ở Trung Quốc, ngoài vị Đông trùng hạ thảo giới thiệu ở trên, nhân dân ở một số vùng tỉnh Cát Lâm, Hà Bắc, Thiểm Tây, An Huy, Quảng Tây, Vân Nam, cũng lấy các con nhộng, hoặc các con sâu non, ký sinh, gọi là nhộng cỏ: C. Militaris (L.), Link, sau đó qua các công đoạn “chế tác”, để làm ra sản phẩm với tên “Đông trùng hạ thảo”, còn gọi là “bắc trùng thảo” cũng dùng với tính chất của Đông trùng hạ thảo. Do vậy cần phải chú ý phân biệt khi dùng vị thuốc này. Vì vị thuốc Đông trùng hạ thảo chính danh, hiện nay trên thị trường được bán với giá rất đắt.

Trên đây là thông tin đông trùng hạ thảo là gì? Cách phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả như thế nào? hy vọng sẽ giúp các bạn có thêm nhiều thông tin hữu ích và hiểu thêm về loại dược liệu quý hiếm cho sức khỏe này. Chúc các bạn luôn vui khỏe, hạnh phúc mỗi ngày và hãy luôn đồng hành cùng saigon-ict.edu.vn để cập nhật thêm nhiều thông tin sức khỏe hữu ích nhé.